Դեմիրճյանին նաև այսպես են հիշում

Դերենիկ Դեմիրճյանի մասին ժամանակակիցների հետաքրքիր հիշողությունները բազմաթիվ են: Դրանցից շատերը գրի են առնված և տպագրված թե՛ մամուլում, թե՛ գրողի 120-ամյակի առթիվ 1997-ին լույս տեսած «Ժամանակակիցները Դերենիկ Դեմիրճյանի մասին» գրքում: Եվ, այնուամենայնիվ, այսօր էլ ի հայտ են գալիս նոր պատմություններ կամ ճշգրտվում հայտնի պատմություններին առնչվող նոր մանրամասներ, որոնք գրի են առնվում և պահպանվում Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանի աշխատա-կիցների կողմից` հարստացնելով դասականի նկարագիրն ամփոփող հուշապատում-գանձարանը:

Այդպիսի երկու հուշ-պատառիկ մեզ «նվիրեց» արտակարգ և լիազոր դեսպան, քաղաքական մեկնաբան, հրապարակախոս ԱՐՄԱՆ ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆԸ, ով իր մանկությունն ապրել է Դերենիկ Դեմիրճյանի հարևանությամբ` Աբովյան փողոցի թիվ 29 շենքում: Նրանց բնակարանը գտնվել է ներկայում Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանի մաս կազմող թիվ 28 շինության տարածքում, ուր այսօր գործում է «Ագուլիս» տիկնիկային թատրոնը:

Հուշերը, որ պատմեց մեզ պարոն Նավասարդյանը, ինչ-ինչ բացթողումներով կամ անճշտություններով գրառված և հրապարակված են վաղուց, բայց այժմ մենք ներկայացնում ենք դրանք` առանց խեղաթյուրելու ականատեսի և մասնակցի խոսքը:

Եվ այսպես, 1940-ականներին, երբ Արման Նավասարդյանը 9-10 տարեկան երեխա էր, Դերենիկ Դեմիրճյանի տանն ապրում էին մի քանի տասնյակ կատուներ` վայելելով տան անդամների մեծ հոգատարությունն ու սերը: Դրանք «պատրիկներն» էին, և լավ կերակրվում էին ու խնամվում: Մի քանի տասնյակն էլ ապրում էին բակում, դրանք «պլեբեյներն» էին և նույնպես արժանանում էին որոշակի ուշադրության ու խնամքի Դեմիրճյանի ընտանիքի անդամների կողմից, թեև, իհարկե, իրենց բաժին ընկած բախտով ու կարգավիճակով զգալիորեն զիջում էին տնաբնակ ցեղակիցներին: Վերջիններից մեկը` Նորան, շատ ագրեսիվ էր: (Մենք կարծում ենք, որ խոսքը «Էլեոնորա» անունով կատվի մասին է, որի հետ 1953 թվականին լուսանկարվել է Դերենիկ Դեմիրճյանը: Այդ իսկ պատճառով հրապարակում ենք տուն-թանգարանի ֆոնդում պահպանվող լուսանկարը): Մի օր այդ կատուն փախչում է տնից և Արման Նավասարդյանենց բաց պատուհանից ներխուժելով բնակարան` խցկվում մահճակալի տակ: Կատվի հետևից իսկույն հարևանի տուն են շտապում Դերենիկ Դեմիրճյանի ավագ քույրը` Վարսենիկը, որ այդ տարիներին ու հետագայում էլ ապրում էր Դեմիրճյանի տանը, և կինը` Մարիա Իվանովան: Արմանը, դժվարությամբ մտնելով մահճակալի տակ, ճանկռոտելով ձեռքերը, դուրս է բերում Նորային ու հանձնում անհանգստացած կանանց: Քիչ անց Արմանենց տուն է գալիս անձամբ Դեմիրճյանն ու հարցնում. «Արմա՛ն, դո՞ւ ես հանել Նորային մահճակալի տակից»: Ստանալով դրական պատասխան` փոքրիկ տղային է մեկնում մի մեծ, պատկերազարդ շագանակագույն կազմով գիրք` 1944 թվականին լույս տեսած «Արջուկ-լրջուկ» հեքիաթը` հետևյալ մակագրությամբ. «Կենդանիների պաշտպան բարի Արմանին, որ փրկեց մեր փիսիկի կյանքը. Դերենիկ Դեմիրճյան»: Թե՛ դեմիրճյանցիներս, թե՛ Արման Նավասարդյանը ցավում ենք, որ այդ գիրքը չի պահպանվել: Այն կարող էր դառնալ գրողի հիշատակը կենդանացնող արժեքավոր մասունքներից մեկը: Ինչևէ:

Մյուս պատմությունը ևս վկայությունն է Դեմիրճյանի բացառիկ կենդանասիրության: Մի օր` 50-ականներին, Աբովյան-29 շենքի բակ է գալիս ավանակի մեջքին խուրջինով գազար և այլ բնամթերք բարձած մի գյուղացի: Նա իր հետ բերել էր նաև կճուճի մեջ լցված ինչ-որ բան, հավանաբար մածուն, որ պետք է հասցներ մեկ այլ հասցեատիրոջ, և ավանակը թողնելով Դեմիրճյանենց բակում` կճուճը տանում է համապատասխան մարդուն տալու: Երեխաները, լինելով քաղաքաբնակ, արտասովոր ոգևորությամբ են շրջապատում ավանակին. քաշքշում են պոչից, բարձրանում մեջքին, քշում այս ու այն կողմ... Մի խոսքով, տանջում են խեղճ կենդանուն այնքան, որ Դեմիրճյանի համբերությունը հատնում է: Նա դուրս է գալիս տնից, իր հանդարտ, ծերունական քայլքով մոտենում երեխաներին, սաստում, բացատրում, որ չի կարելի չարչարել, նեղացնել կենդանիներին, ապա մի մեծ ֆրանսիական բուլկի է մեկնում նրանց` մեջը հաստ շերտով կարագ և կանաչի` ապսպրելով կերակրել ավանակին: Ինչպես խոստովանում է Արման Նավասարդյանը, իրենք մի կողմից կերակրում էին կենդանուն, մյուս կողմից էլ պոկոտում էին ախորժելի կարագահացն ու իրենք ուտում: Որոշ ժամանակ անց, իհարկե, վերադառնում է ավանակի տերն ու փրկում կենդանուն երեխաների «ուշադրության դրսևորումներից»:

Անցել են տասնամյակներ, բայց ուշագրավ այդ դիպվածների տպավորությունը դեռ այսօր էլ թարմ է ականատեսի հիշողություններում ու, կարծում ենք, չափազանց հետաքրքիր նաև այսօրվա մարդու համար:

Մեծերի վարքն ու կենցաղը բազմաշերտ ու բազմաբնույթ մի հուշադարան է, որ հազիվ թե երբևէ սպառի իրեն, ու չգտնվեն դրանում նոր, ուսանելի, զվարճալի մանրամասներ:

Մենք հայտնում ենք մեր երախտագիտությունը Արման Նավասարդյանին` մեզ ևս երկու հիշողությամբ հարստացնելու համար և ակնկալում լսել նոր պատմություններ Դերենիկ Դեմիրճյանին ճանաչած, նրա հետ շփված մարդկանցից:

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆ

Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանի վարիչ

Մեկնաբանություններ